آشنایی با شورای کتاب کودک
آشنایی با شورای کتاب کودک
شورای کتاب کودک سازمانی فرهنگی - پژوهشی، غیردولتی و غیرانتفاعی است که در سال ۱۳۴۱ تأسیس شده است
این سازمان در حوزۀ ادبیات کودک و نوجوان فعالیت می‌کند و اعضاء آن نیروهای داوطلب هستند. شورا حدود 700 عضو (رسمی و وابسته) دارد و هزینه‌های خود را از راه حق عضویت، حمایت‌های مردمی، اجرای پروژه‌های فرهنگی و حق‌التألیف فرهنگنامه به دست می‌آورد.
شورا زیر نظر هیئت مدیره‌ای که در مجمع عمومی انتخاب می‌شود با اهداف زیر فعالیت می‌کند:
- کمک به شکوفایی ادبیات اصیل ایرانی برای کودکان و نوجوانان
- کمک به اعتلای کیفی و کمی منابع ادبی و اطلاعاتی کودکان و نوجوانان
- کمک به دسترسی هر چه بیشتر کودکان ایرانی به کتاب و انواع منابع ادبی و اطلاعاتی
- تشویق و حمایت پدیدآورندگان و ناشران ایرانی جهت خلق آثار با ارزش ادبی و و اطلاعاتی
- توانمندسازی و ارتقاء سطح دانش افراد در حوزۀ ادبیات کودک و نوجوان
- مشاوره، تبادل نظر و گفتگو با پدیدآورندگان، صاحب‌نظران و مخاطبان کودک و نوجوان، والدین، کتابداران و مربیان
- ارتباط فعال و مستمر با سازمان‌های داخلی، خارجی و افراد (حقیقی و حقوقی)
- تهیه آثار نمونه مانند فرهنگنامه کودکان و نوجوانان و ایجاد سازمان مناسب جهت تدوین آن
- توسعه و ترویج فرهنگ کتابخوانی
- گردآوری منابع و ارائه خدمات کتابخانه‌ای و ایجاد کتابخانه‌های کوچک
بنیانگذاران شورا در سال ۱۳۴۱، سی و هفت نفر از صاحبان اندیشه و فرهیختگان حوزۀ فرهنگ و ادب کشور بودند.
اولین هیئت مدیره شورا عبارت بودند از: محسن آبادی، ناصر آزاد، لیلی آهی (ایمن)، توران‌دخت اشتیاقی، دکتر پرویز اهور، معصومه سهراب (مافی)، جعفر صمیمی، توران میرهادی، اسماعیل والی‌زاده و عباس یمینی شریف.
شورا در سال ۱۳۴۷ رسماً به ثبت رسید. سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی در شورا زیر نظر هیئت مدیره صورت می‌گیرد که از هفت عضو اصلی و سه عضو علی‌البدل تشکیل شده است.
اعضاء هیئت مدیره هر دو سال یک بار با رأی اعضای رسمی در مجمع عمومی عادی انتخاب می‌شوند. اعضاء هیئت مدیره دوره ۱۳۸۹ - ۱۳۹۱ عبارتند از توران میرهادی، نوش‌آفرین انصاری، یحیی مافی، فاطمه مرتضایی‌فرد، مسعود ناصری، پروین فخارنیا، جمال‌الدین اکرمی، سحر ترهنده، مجید بلوچ، اکبر نعمتی.
ریاست هیئت مدیره بر عهده خانم نوش‌آفرین انصاری است و دو بازرس، نصرالله افاضل و ایراندخت شیرازی مسئولیت بررسی کلیه اسناد و اوراق مالی شورا و گزارش‌های سالانه هیئت مدیره را بر عهده دارند.
شورای کتاب کودک از بدو تاسیس تاکنون در جهت پیشبرد اهداف خود سعی در ایجاد ارتباط با سازمان‌های دولتی و غیردولتی داشته که موجب توانمندسازی خود و سازمان‌های دیگر شده است.
گروهی از نهادهای غیردولتی فعال مانند انجمن دفاع از حقوق کودکان، انجمن پژوهش‌های پویا، موسسه پژوهشی کودکان دنیا، موسسه مادران امروز، کانون توسعه فرهنگی، موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان ایران، انجمن ترویج علم و... توسط اعضاء شورا پایهگذاری شدهاند و برای گسترش فرهنگ مطالعه و ادبیات کودک و نوجوان و نیز تحول در وضعیت کودکان به ویژه آموزش و پرورش کودکان ایران برنامه‌های متنوعی دارند. شورا همچنین با برخی نهادها و سازمان‌های بین‌المللی که اهداف مشترک دارند در ارتباط است.
شورا دارای سه بخش اصلی ادبیات کودک و نوجوان، فرهنگنامه کودکان و نوجوانان و خانه کتابدار کودک و نوجوان و ترویج خواندن است.
بخش ادبیات کودک و نوجوان
تا سال 1387 هر یک از کمیته‌های شورا به طور مستقیم زیر نظر هیئت مدیره فعالیت می‌کردند. اما از سال 1388 با تهیه نمودار سازمانی جدید شورا، شورای برنامه‌ریزی و اجرایی ادبیات کودکان تشکیل شد تا مسئولیت رسیدگی به برنامه‌ها و اجرای فعالیتهای هشت کمیته زیر را بر عهده گیرد:
بررسی، پژوهش و نقد: این کمیته مسئولیت برنامه‌ریزی و رسیدگی به امور جاری و فعالیتهای درازمدت گروه‌های بررسی را بر عهده دارد. گروه‌های بررسی با هدف بررسی آثاری که در طول یک سال برای کودکان و نوجوانان به چاپ می‌رسد، فعالیت می‌کنند. این گروه‌ها از یک سو بهترین آثار سال را برای دریافت پلاک/لوح شورا به کمیته جوایز معرفی می‌کنند و فهرست توصیفی - تحلیلی سالانه آثار را پدید می‌آورند و از سوی دیگر گزارشی از وضعیت ادبیات کودکان و نوجوانان در آن سال ارائه می‌دهند. دستاوردهای گروه در اختیار پدیدآورندگان، ناشران و کارشناسان قرار می‌گیرد تا برای رشد کمی و کیفی آثار از آن استفاده کنند
کتابخانه تحقیقاتی: کتابخانه تحقیقاتی در سال ۱۳۵۳ آغاز به کار کرد و به تدریج گسترش یافت. هم اکنون بیش از ۳۵۰۰۰ جلد کتاب و نشریه (به فارسی و زبان‌های دیگر) و مجموعه‌ای قابل ملاحظه از اسناد، پوستر و نوار در حوزه‌ی ادبیات کودکان دارد.
آموزش و ترویج: برنامه‌های آموزشی این کمیته شامل برگزاری کارگاه‌های آموزشی در شورا و یا به مناسبت‌های مختلف در خارج از شورا است. شورا هر سال به مدت ۹ ماه میزبان علاقمندان به شرکت درکارگاه آشنایی با ادبیات کودکان و نوجوانان است. این کارگاه با هدف توانمندسازی و ارتقاء سطح دانش افراد در زمینۀ ادبیات کودک و حوزه‌های وابسته به آن و نیز آماده کردن افراد برای پیوستن به گروه‌های بررسی و سایر گروه‌ها تشکیل می‌شود.
گروه ترویج این کمیته به دعوت‌هایی که به طور مستمر از مدارس و سایر مراکز فرهنگی برای ترویج ادبیات کودکان و گسترش فرهنگ خواندن دریافت می‌کند، با اجرای برنامه‌های متنوع پاسخ می‌دهد.
جوایز داخلی و خارجی: این کمیته مسئولیت شناسایی، بررسی و معرفی آثار برتر ادبیات کودکان و نوجوانان و پدیدآورندگان و خادمان ادبیات کودک و نوجوان در عرصه‌های داخلی و بین‌المللی را بر عهده دارد.
خدمات کتابداری به کودکان با نیازهای ویژه: کمیته خدمات کتابداری به کودکان با نیازهای ویژه به مباحث و خدمات در زمینه بررسی کتاب برای کودکان با نیازهای ویژه، تولید الگوها، برگزاری کارگاه‌ها و فعالیتهای ترویجی می‌پردازد. گروه کتاب و کودک بیمار نیز در چند بیمارستان مشغول ارائه فعالیتهای فرهنگی به کودکان و نوجوانان است.
انتشارات و سایت: این کمیته مسئولیت تهیه نشر کاغذی و الکترونیک انواع منابع اطلاع‌رسانی شامل انواع کتابشناسی، ماهنامه، سالنامه، گاهنامه به مناسبت‌های مختلف و نیز منابع آموزشی/ ترویجی شامل بروشور، نشانه کتاب، سررسید، پوستر و... را بر عهده دارد.
روابط بین‌الملل: شورا از سال ۱۳۴۳ به عنوان شعبه ملی ایران به عضویت دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان IBBY درآمد و ارتباط فعال خود را با این دفتر ادامه می‌دهد. ارتباط با یونیسف و کمیساریای عالی پناهندگان و انجام طرحهای مشترک، انتخاب و ارسال کتاب به کتابخانه بین‌المللی کودکان و نوجوانان مونیخ و معرفی بورسیه به آن کتابخانه، ارائه خدمات مشورتی در ارتباط با انتخاب داور و تصویرگر برای شرکت در کارگاه دوسالانه تصویرگری براتیسلاوا BIB، عضویت در کمیته جشنواره بین‌المللی جزیره نامی (کره جنوبی) و دیگر ارتباطهای موردی از فعالیتهای بین‌المللی شورا به شمار می‌رود.
بازی: آموزش و پژوهش در زمینه بازی، اجرای بازی و ساخت اسباب‌بازی همچنین کار بر روی بازی برای کودکان با نیازهای ویژه از فعالیتهای این کمیته است.
فرهنگنامه کودکان و نوجوانان
فرهنگنامه کودکان و نوجوانان نخستین دایره‌المعارف مصور ایرانی است که از سال ۱۳۵۸ تاکنون با دیدگاهی علمی - پژوهشی و با تکیه بر فرهنگ ایران و جهان متناسب با دانش پایه و زبان و بیان گروه سنی 10 - ۱۶ سال تهیه می‌شود. در تألیف فرهنگنامه بیش از ۳۰۰ استاد و متخصص رشته‌های مختلف همکاری می‌کنند. کلیه فعالیتهای فرهنگنامه زیر نظر شورای اجرایی و دبیر آن صورت می‌گیرد.
تاکنون ۱۲ جلد از فرهنگنامه منتشر شده است و جلدهای ۱۳ تا ۱۸ در مراحل مختلف تدوین، آماده‌سازی و چاپ است. پیش‌بینی می‌شود مجموعه فرهنگنامه در ۲۴ جلد با نظم الفبایی با بیش از پنج هزار مقاله و چندین هزار نقشه، تصویر و نمودار رنگی از سوی شرکت تهیه و نشر فرهنگنامه منتشر شود.
تألیف، ویرایش، تهیه تصویر، آماده‌سازی جلدهای گوناگون، برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای داوطلبان جدید همکاری و بازآموزی اعضای قدیمی، جلسات هم‌اندیشی، نشست‌های مشورتی با مشاوران نوجوان، تهیه آرشیو تصویر، خدمات کتابخانه‌ای، تهیه و تدوین منابع آموزشی و ترویجی، ترویج فرهنگنامه در مدارس و سایر مراکز فرهنگی و نیز شرکت در نمایشگاه‌های کتاب از فعالیتهای فرهنگنامه است.
تاکنون جوایز کتاب سال جمهوری اسلامی (۱۳۷۷)، ترویج علم (۱۳۷۹) و بهترین مقاله‌های دینی در دایره‌المعارف‌ها (۱۳۸۳) به فرهنگنامه کودکان و نوجوانان اعطا شده است.
خانه کتابدار کودک و نوجوان و ترویج خواندن
خانه کتابدار کودک و نوجوان و ترویج خواندن در اسفند سال ۱۳۸۳ راه‌اندازی شد. فعالیتهای خانه کتابدار زیر نظر شورای مدیریت آن اداره می‌شود و از دو کتابخانه تخصصی بزرگسالان و کتابخانه کودکان و دو گروه آموزش کتابداری و گروه تجهیز و توسعه کتابخانه‌ها تشکیل شده است.
